SUNUŞ

Nesimî adı Türk insanının hem yüreğinden hem de dilinden düşmez. 1400'lü yıllardan bu günlere bu ad atalarımızın aktarımından gelmiştir. Ancak kütüphanelerimizde bu alanda yapılan çalışmalar tam anlamıyla yeterli olmamıştır. Tarihte düşünceleri uğruna yaşamlarını yitiren insanlar çok azdır, ancak onların yaşam süreleri, adları ömür boyu akıllardan çıkmaz. Bunlardan birisi de Seyit Nesimî'dir. Çocukluğumdan beri hep duyduğum şu sözlerin arkasını aramışımdır. "Mansur gibi asıldı, Nesimî gibi yüzüldü". Alevi-Bektaşi deyişleriyle bu tümce hep birlikte anılagelmiştir. Ozanın sazının telinden dinlediğimiz ve dizelerinden aldığımız bu sözler bizleri hep düşündürmüştür.

2003 yılında Şah İsmail (Hatai) Sempozyumunu yapmayı planladığımızda ve bu sempozyumun sonuçlarının istenilenden daha yararlı olduğunu gördükten sonra  "Daha neler yapılabilir" diye düşünmeye başladık. Çünkü Şah İsmail, Türk dünyasının ve yakın komşularımızın bir ortak değeriydi. Özellikle İran ve Azerbaycan'da bu konuda gördüğümüz yakın ilgi ve dostluk göstergesi, ortak kültürümüze ve ortak değerlerimize daha da ötesi barış ve kardeşliğe ne kadar katkı sağladığını görmemiz bizi yeni arayışlara itti.

Nüfusunun yüzde kırk altısı Türk olan ve büyük bir bölümüyle de tarihsel olarak kültür bağımız bulunan İran ile tamamı bizim kültürümüzle çakışan Azerbaycan, ayrıca Nesimî'nin asılıp derisinin yüzüldüğü yer olan Suriye, diğer bir komşumuz olan Irak'la da çok yakın kültürel bağlarımızın bulunduğu gerçeğinden hareketle ortak değer arayışına, Nesimî'nin daha uygun düşeceğinden hareketle ikinci bir sempozyumun Nesimî olmasına karar verdik.

Nesimî konusunda Azerbaycan'da birkaç çalışma yapılmıştır. Ülkemizde de somut birkaç çalışmanın yanında Prof. Dr. Hüseyin AYAN'ın uzun ve soluklu bir çalışmasıyla ortaya çıkan Nesimi Divanı bu alanda büyük bir boşluğu doldurmuştur.

Ancak konuyu bir de bilim dünyasının ortaklaşa tartışmasının güzel sonuçlar ortaya çıkaracağı beklentisiyle 17-19 Haziran 2005 tarihleri arasında Ankara’da böyle bir sempozyum düzenledik. Sempozyuma Türkiye üniversitelerinin çeşitli fakültelerinden yoğun bir ilgi olduğu kadar, Azerbaycan'dan da öylesine bir ilgi gördü. Yapılan sempozyum; Türkiye, Azerbaycan ortaklığına dönüştü. Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü ile Hüseyin Gazi Kültür Sanat Vakfı'nın ortak girişimiyle bu sempozyum sonuçlandırıldı.

Hiç şüphe yok ki Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın maddi ve manevi katkıları bu sempozyumun yapılmasını sağladı. Başta Kültür Turizm Bakanı Sayın Atilla KOÇ olmak üzere, Bakanlık Müsteşarı Sayın Prof. Dr. Mustafa İSEN, Araştırmacı ve Eğitim Genel Müdürü Sayın Doç. Dr. Ahmet ARI'ya değerli katkılarından dolayı teşekkürü bir borç bilmekteyim. Aynı bakanlığın Sayın Müsteşarı Prof. Dr. Mustafa İSEN, Şah Hatai Sempozyumuna da böylesine bir katkı vermiş ve bizi bu anlamda yüreklendirilmişti. Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı Sayın Namık Kemal ZEYBEK'e sempozyuma yaptığı maddi katkılardan dolayı teşekkür ediyorum. Cem Vakfı ikinci Başkanı Sayın Bayram KAYA’ya, Sayın Ertuğrul ARSLAN’a ve İstanbul Kartal Cemevi Vakfı Başkanı Sayın Mehmet BOY'a Abdal Musa Derneği Başkanı ve Köy Muhtarı Ali TÖREN'e, İstanbul'dan işadamı ve Cem Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Rasim ve Yaşar TÜKEK'e Hüseyin Gazi Derneğine, Atatürkçü Laik Eğitim Vakfı Başkanı Sayın Abdurrahman KURTASLAN'a, Araştırmacı-Yazar Dr. Hayrettin İVGİN'e, Araştırmacı-Yazar Piri ER'e, TESK Genel Başkanı Sayın Derviş GÜNDAY'a, Azerbaycan Vektör Beynelhalk İlim Merkezi Başkanı Sayın Prof. Dr. Elçin İSKENDERZADE’ye, Azerbaycan MİA Folklor Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Hüseyin İSMAİLOV'a, Prof. Dr. Fuzuli BAYAT'a, Prof. Dr. Aygün ATTAR'a, Hüseyin Gazi Derneğinden Av. Ali YILDIRIM’a, Yaşar ELBİSTANLIOĞLU’na, Cemal MUTLUER’e, Sabri YILMAZ’a,  Aydın DURDU’ya, Timur YILMAZ’a, Cemal DEMİRKAYA’ya, Cuma KAMAN’a, Sevgi ÖZ’e emeklerinden dolayı; ayrıca bu kitabın basımına katkı sağlayan DSP Genel Başkanı Sayın Zeki SEZER’e ve çalışma arkadaşlarına teşekkürlerimi sunuyorum.

                                                     Gülağ ÖZ

                                              Araştırmacı- Yazar

                             Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakfı Başkanı

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI ARAŞTIRMA VE EĞİTİM GENEL MÜDÜRÜ DOÇ. DR. AHMET ARI'NIN AÇIŞ KONUŞMALARI

Değerli hocalarım, değerli konuklar, öncelikle sayın başkana iltifatlarından dolayı teşekkür ediyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum.

İnsanlığın başlangıcından bu yana gelen macerayı tek bir cümlede toplayacak olursak karşımıza o ve ben ilişkisi çıkar. Tarih boyunca en alt seviyede düşünen ve algılayan insandan en üst idrak seviyesine sahip insana kadar bütün insanların son tahlildeki uğraşısı bu olmuştur. Bu uğraşı üstün idrak seviyesindeki insanların elinde bir öğretiye ulaşmış ve kendini bilmeyi hedeflemiştir. Bin bir türlü ciheti olan ve bütün halde tasavvuf ile ifade edilen bu öğretinin tezahürlerinden biri de Şiilerce altıncı imam Caferi Sadık'a atfedilen harfler bilimi temelli ve Tevrat yorumları kökenli bir öğreti olan Hurufıliktir.

Hurufılik, 1394'de Nahçıvan'da Alincak'ta Timurlenk'in oğlu Miran Şah zamanında Fazlullah Astarabadi el Hurufi tarafından kurulmuş olup onun ölümünden sonra Anadolu ve özellikle Rumeli'de yaygınlaşmıştır. Hurufıliğin başta gelen propagandacılarından biri - ve kuşkusuz en büyüğü- Bağdat bölgesinde doğmuş, uzun zamandır Irak'lı bir Türk olduğuna inandığımız bir Azeri Türkü olan Seyyid İmameddin Nesimi'dir. Bugün, Azerbaycan'lı araştırmacıların sayesinde Nesimi'nin Şirvan'ın başkenti Şamahı'nın yakınında kendi adını taşıyan -yada lakabını- bir köyde 1370'e doğru doğduğunu öğreniyoruz. Nesimi, Fazullah'ın en sadık müridi ve hatta damadı olur. 1417' de Alep (Halep)'te ölümüne kadar çeşitli ülkelerde canla başla bu öğretiyi yaymaya çalışır. Bununla birlikte, Kabala'yı öğreniminin temeli yapan Fazlullah'ın tersine Nesimi, evrensel sevgi üzerine kurulan ve Muhyiddin İbni  Arabi ve  halefleri tarafından özümlenmiş olan bilinirci (gnostik) ve yeni Platoncu bir öğreti olan "Vahdet-i Vücut"u, "Varlığın Birliği"ni savunur.

Louis Massignon, Nesimi'de Hallac-ı Mansur'un bir devamını görür. Nesimi'ye göre, yaratılışın merkezinde nuru, insana yansımış olan Tanrı vardır. İnsan kemale ererek ve kendini feda ederek, Tanrı ile birliğe ulaşabilir. "Şüphe edilemez ondan ki, -der Nesimi-, ben dengi bulunmayan Tanrı ile birim; hem onun ezeli zatı, hem de sıfatıyım. Kendini tanırsan, Tanrı'yı tanırsın". "Kendini bilme", Bektaşi öğretisinin de temellerinden biridir. İnsan, kendini tanıyarak, tanrısal doğasını kavrar. Hurufîlik Nesimi sayesinde, bir anlamıyla, Vahdet-i Vücud yani varlık birliğini savunduğu için Bektaşiliği bütünleyen bir parça olacaktır.

Nesimi'yi anlatmaya cümleler yetmiyor… Evet, adanmış bir ruh. Yapıp ettiği her şeyi ve başına gelen bütün musibetleri sadece O' nun hoşnutluğunu kazanma hedefine bağlayan bir ruh..

   Ger beni yandırsalar, toprağımı savursalar

   Külüm oddan çağırsalar Settar senden dönmezem

Nesimi'yi anlama ve anlatma çabası… Bu sempozyum da bunun bir tezahürü. Bu ve benzeri çalışmaların, gayretlerin çokça yapılması gerekiyor. Birliğin ve beraberliğin temel şartlarından biri bu. En çok ihtiyacını duyduğumuz şey de bu.

   Bende sığar iki cihan / ben bu cihana sığmazam

   Gevher-i lâ-mekan benem / kevn ü mekâna sığmazam

Şairin bu müthiş beytini okuyabilmek, anlayabilmek için Tasavvuf ve Hurufîlik konusunda büyük bir alt yapımızın olması gerekiyor. Pozitivist bir kişinin kendi mekanına sığmayan şairin o müthiş iştiyakını anlaması mümkün değil. İşte bu iştiyakı anlamaya yöneliktir bu çabalar. Bundan başka Nesimi'den bize kalan metinler çok önemli birer Türk dili yadigarıdır. Konu bu yönüyle de büyük önem arz ediyor.

Bu yüzden ben sayın başkanın şahsında bütün vakıf yöneticilerini ve bu sempozyuma emeği geçen herkesi kut1uyor; şahsım adına, Bakanlığım adına teşekkür ediyorum.

İÇİNDEKİLER

• Açılış/Gülağ ÖZ
• Protokol Konuşması/ Doç.Dr. Ahmet ARI
• İmadeddin Nesiminin Özünden Sonra Gelen Şairlere Etkisi/Doç. Dr. Tamilla Abbashanlı ALİYEVA (Azerbaycan)
• Türk Bedii Tefekkürünün ve Şair Dilinin Tekamülünde Nesiminin Rolü/Kamil HÜSEYİNOĞLU ALLAHYAR (Azerbaycan)
• Hurufiliğin Dini ve İdeolojikboyutları Ve Seyyid İmadü’d-Din Nesimi/Prof. Dr. Aygün ATTAR (Türkiye)
• Seyyit Nesimi ve Tuyugları/Prof. Dr. Gönül AYAN  (Türkiye)
• Seyyid Nesîmî ve Hurûfîlik/Prof. Dr. Hüseyin AYAN (Türkiye)
• Söz Felsefesinin Parlak Tecessümü/Doç. Dr. Ayten AYDINKIZI (Azerbaycan)
• Ezoterik Bilgi Bağlamında Seyyid Nesimi/Prof. Dr. Fuzuli BAYAT (Türkiye)
• Nesimi’de Yerel İmajlar Ve Tanık Sözcükler/Ali Muhammed BEYANİ - Majid MEGHDADİ (İran)
• Hurufiyye ve İmadeddin Nesimi/Doç. Dr. Hüseyin BUZERI - Dr. Davod REZAEI (İran)
• Nesimi Ve Türk İnanç Kültürü/Nihat ÇETİNKAYA (Türkiye)
• Seyyit Nesimi Ve Tuyugları/Prof. Dr. Çetin DERDİYOK (Türkiye)
• Seyid İmadeddin Nesimi XIV-XV Yüzyıllar Azerbaycan-Türk Tarihi Kontekstinde/Doç. Dr. Aziz ELEKBERLİ (Azerbaycan)
• Nesimi ve Fuzuli Sepkinde Ortak Makamlar (Fars Divanları Esasında)/Dr. Şefeq ELİBEYLİ (Azerbaycan)
• Mansur’dan Nesimi’ye Nesimi’den Anadolu Aleviliğine “Enel Hak” İnancı/Piri ER (Türkiye)
• Nesimi Dilinde Kelimeye Anlam Değişikliği Katan Vasıtalar (Uluçlar Esasında)/Prof. Dr. Roza EYVAZOVA (Azerbaycan)
• Mende Sığar İki Cihan Men Bu Cihana Sığmazam/Hüseyin FERHAT (Türkiye)
• Nesiminin Poeziyasında Mifoloji Görüşler/Ramazan QAFARLI (Azerbaycan)
• Nesîmî’nin Şiirlerinde Türk Kelimesinin Kullanımı/Dr. Bilgehan Atsız GÖKDAĞ(Türkiye)
• Olumsuzluk Kategorisi Nesîmî Şiirinin Üslûbu Özelliği Gibi/Dr. Laura Bayat GÖZELOVA (Azerbaycan)
• Nesiminin Varlığı Derketme Modeli/Serxan XAVERİ (Azerbaycan)
• Nesiminin Yaradıcılığında Folklor Motifleri/Doç. Dr. Nezaket HÜSEYİNKIZI (Azervaycan)
• Hurufilik ve Hakk Aşıklığı/Hüseyin İSMAYILOV
• Nesîmî’nin Derisinin Yüzülmesine Sebeb Olan Şiirinden Birinin Tahlili/(Dr. h.c.) Hayrettin İVGİN (Türkiye)
• Zahitlerin Siması İmadeddin Nesimi Şiirlerinde/Yard. Doç. Dr. Hüseyin MEDEDİ (İran)
• Bektaşi Şiirinin Gelişimi ve Nesimi/Doç. Dr. Makbule MUHERREMOVA (Azerbaycan)
• Nesîmî’de Ehl-İ Beyt Sevgisi/Doç. Dr. Mustafa Ünver (Türkiye)
• Hurufiliyin Yaranmasında Sosial-İktisadi Amillerin Rolü/Zakir NECEFOV (Azerbaycan)
• Seyyid Nesîmînin Divan Şairlerine Etkisi/Yard. Doç. Dr. Rıza OĞRAŞ (Türkiye)
• Seyyid Nesimi’de Tasavvuf Anlayışı/Arş. Gör. Murat ÖZAYDIN (Türkiye)
• Tasavvufu Modeli ve Oğuz Miti/Seyfettin Gülverdioğlu RIZASOY (Azerbaycan)
• Nesiminin Milli Mensubiyeti Meselesi/Doç. Dr. Seadet ŞIXIYEVA (Azerbaycan)
• Hurufiliğin Yeniden Gündeme Gelişi: Harputlu İshak Hoca’nın Cavidan Eleştirisi/Doç. Dr. Ahmet TAŞĞIN (Türkiye)
• Nesimi Divanında Rind-Zâhid İkilemi Ve Gerçek Âşığın Portresi/Dr. M. Celâl VARIŞOĞLU (Türkiye)
• Seyyid Nesîmî’nin Şiir Anlayışı/Yard. Doç. Dr. H. İbrahim YAKAR (Türkiye)
• Anadolu Aleviliğinde Nesimi’nin Yeri ve Önemi/Ali YILDIRIM (Türkiye)
• Değerlendirme/Prof. Dr. Fuzuli BAYAT (Türkiye)
• Resimler